အေျခခံအခ်က္မ်ား

ျမန္မာကဗ်ာေရးဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ေတြကို စၾကည့္ၾကပါမယ္။
ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ အေျခခံအခ်က္ေတြက
၁။ အသတ္၊ အလပ္
၂။ ကာရန္၊ အသံ
၃။ အစပ္၊ အဟပ္
၄။ ႀကိယာ
ဆိုၿပီး ရွိပါတယ္။ ဒါေတြကို သိနားလည္ထားဖို႔လုိအပ္ပါတယ္။

အသတ္၊ အလပ္

အသတ္ ဆိုတာ ကေတာ့ အကၡရာေပၚမွာ တံခြန္ထူထားတဲ့ ” ‘-္ ” ကိုေျပာတာပါ။ အလပ္ ဆိုတာကေတာ့ အဲဒီ အသတ္တံခြန္ ‎မပါဘဲ လစ္လပ္ေနတာကို ေျပာတာပါ။
အေျခခံျမန္မာသင္ပုန္းႀကီးအရ အသတ္ ၁ဝ ပါး ရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့

က သတ္ (က္)၊ င သတ္ (င္)၊ စ သတ္ (စ္)၊ ည သတ္ (ည္)၊ တ သတ္ (တ္)‎
န သတ္ (န္)၊ ပ သတ္ (ပ္)၊ မ သတ္ (မ္)၊ ယ သတ္ (ယ္)၊ ဝ သတ္ (ဝ္) – တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီ အသတ္ ၁၀ မ်ိဳးကို မူလအသတ္ (သို႔မဟုတ္) မုခ်အသတ္ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီကေနဆက္ၿပီး ပြားလာတဲ့ ‎အသတ္ေတြကိုေတာ့ သာမတိယအသတ္ (ပါဠိပ်က္) အသတ္ေတြလို႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
က သတ္ = ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ (မုခ္၊ ဝဂ္ စသည္ျဖင့္)‎
စ သတ္ = ဆ္၊ ဇ္၊ စ်္၊
ည သတ္ = သေဝထိုးသံ၊ ေနာက္ပစ္သံ (ရွည္ = ေရွ)‎
တ သတ္ = ဋ၊ ဌ၊ ဍ၊ ဎ၊ ထ၊ ဒ၊ ဓ၊ သ
န သတ္ = ဏ၊ ရ၊ လ၊ ဟ၊
ပ သတ္ = ဖ၊ ဗ၊ ဘ
ဆိုလိုတာကေတာ့ ကသတ္ နဲ႔ စာလံုးေတြကို ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ စာလံုးေတြနဲ႔ ကာရန္တူယူလုိ႔ရတယ္လို႔ ဆိုလိုတာပါ။ ဥပမာ – ‎ဘုရားဖူးထြက္၊ မဂ္ဖိုလ္ရည္ေမွ်ာ္ ဆုိတာမ်ိဳးမွာ ထြက္ နဲ႔ မဂ္ ကာရန္တူပါတယ္။

ကာရန္၊ အသံ

ကာရန္

ကာရန္ ဆိုတာ ကာရႏၲ ဆိုတဲ့ ပါဠိစကားကေန ဆင္းသက္လာပါတယ္။ အကၡရာရဲ့အဆံုးသတ္ (ဒါမွမဟုတ္) အဆံုး ‎အကၡရာ လို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ကဗ်ာမွာဆိုရင္ေတာ့ အကၡရာအခ်င္းခ်င္း အသတ္တူ (သို႔မဟုတ္) အသံတူ စပ္ထားတဲ့ ‎စာလံုးေတြကို ဆိုလုိပါတယ္။
အရင္ အခန္းမွာေရးခဲ့သလို ကဗ်ာတပုဒ္မွာ အသံကာရန္၏ေကာင္းျခင္း (သဒၵါလကၤာရ) နဲ႔ အဓိပၸါယ္၏ေကာင္းျခင္း ‎‎(အတၴာလကၤာရ) ႏွစ္မ်ိဳးလံုးရွိရပါမယ္။ ဒါေပမယ့္ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လို႔ဆိုၿပီး အဓိပၸါယ္ေတြ လိုက္ေျမာသြားတာမ်ိဳးေတာ့ ‎မျဖစ္ရပါဘူး။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အဓိပၸါယ္ေနာက္ကိုသာ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လိုက္ၿပီးေရးရမွာပါ။ အဲဒီလိုမွမဟုတ္ရင္ အရင္ ‎ေဆာင္းပါးမွာ ျပခဲ့တဲ့ ကဗ်ာေတြလို ကာရန္သာမွန္ၿပီး ဘာအဓိပၸါယ္မွ မရွိတဲ့ ကဗ်ာေတြျဖစ္ကုန္ပါလိမ့္မယ္။
ကာရန္အေၾကာင္းေျပာရင္း အလ်ဥ္းသင့္လို႔ နေဘ အေၾကာင္းပါ နည္းနည္းမိတ္ဆက္ပါရေစ။
နေဘ ဆိုတာ ‘နံေဘး’ ဆိုတဲ့ စကားလံုးကေနဆင္းသက္လာတယ္လို႔ ဆုိၾကပါတယ္။ အ႐ြယ္တူပ်ဥ္ခ်ပ္ ေတြကို နံေဘးခ်င္း ‎‎(အလ်ားလိုက္) ယွဥ္စပ္ထားသလို အပိုဒ္ႏွစ္ခုကို ေဘးခ်င္းစပ္ဟပ္ဖဲြ႔ႏြဲ႔ထားတာကို နံေဘးစပ္၊ အဲဒီကေန ‎နေဘစပ္လို႔ေခၚၾကပါတယ္။ ဥပမာ အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ ေရးခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီမႏုိင္ ေလးခ်ိဳးလတ္ မွာဆိုရင္ …‎

ေ႐ႊပဒံုၾကာအခ်ပ္ကုိ၊ ေလအဟုန္လာၿပီးဟပ္စဥ္က ..‎
စခန္းေနာ္လိုရာကြန္႔ႏုိင္တဲ့၊ မန္းေပၚမွာ ကိုၾကာညြန္႔ေသာ္မွ …‎
ဆိုတာေတြဟာ နေဘစပ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။
ဆိုလုိတာကေတာ့ ကာရန္ဟာ စာလံုးတစ္လံုးပဲ အသံထြက္ (သို႔မဟုတ္) အဆံုးသတ္စာလံုးေပါင္း တူပါတယ္။ နေဘ ‎ကေတာ့ စာလံုးတစ္လံုးထက္ပိုၿပီး တူရပါတယ္။ နေဘစပ္နည္း (၈) မ်ိဳးေတြ႔ရပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း အစပ္၊ အဟပ္ အပိုင္းမွာ ‎ဆက္လက္ၿပီး ေဖၚျပေပးပါ့မယ္။
ကာရန္ကိုျပန္ဆက္ရရင္ အကၡရာ၊ ပုဒ္၊ ဝါက် တို႔ရဲ႕အဆံုးမွာရွိတဲ့ ျမန္မာ သရေတြကိုေခၚပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဒီကာရန္ေတြကို ‎‎…‎
၁။ ဝဏၰ ကာရန္ – အကၡရာအဆံုးမွာရွိတဲ့ ကာရန္
၂။ ပဒ – ပုဒ္ရဲ့အဆံုးမွာရွိတဲ့ကာရန္
၃။ ဝါက် – စာေၾကာင္းအဆံုးမွာရွိတဲ့ကာရန္
ဆုိၿပီး ခဲြျခားထားပါတယ္။ ဒါကေတာ့ သိသာေစဖို႔သာ ေဖၚျပျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ကဗ်ာေရးရာမွာ အဲဒီလို အေသးစိတ္ ‎ခဲြျခားၾကည့္ဖို႔ အၿမဲမလိုအပ္ပါဘူး။ သိထားရင္ေတာ့ေကာင္းပါတယ္။
ကဗ်ာအတြက္ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ အသံရွိန္ (မၾတာ)၊ ဌာန္ (ဌာန)၊ က႐ိုဏ္း (ကရဏ)၊ ပယတ္ (ပယတန) ဆိုတာေတြ ‎ရွိပါေသးတယ္။ အခုအထိ စကားေျပာရင္ ဌာန္က႐ိုဏ္းက်က် ေျပာတတ္တယ္ ဆိုၿပီး ခ်ီးမြမ္း ေနတာေတြ ၾကားဖူးၾကမွာပါ။ ‎ဒါေပမယ့္ အဲဒါေတြ အကုန္ အေသးစိတ္ေလွ်ာက္ေရးေနရင္ လိုရင္းျဖစ္တဲ့ ျမန္မာကဗ်ာပံုစံေတြနဲ႔ ကာရန္ေတြအေၾကာင္း ‎ေရာက္ေတာ့မွာမဟုတ္လို႔ အလ်ဥ္းသင့္မယ္ဆုိရင္ ေနာက္မွ ဒါေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သီးသန္႔ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ ‎ထပ္ေရးပါ့မယ္။ (‘မၾတာ‘ ဆိုတာ အသံရွိန္ကို တိုင္းတာတဲ့ ျမန္မာယူနစ္ (Dimensional Unit) ျဖစ္ပါတယ္။ မ်က္စိတမွိတ္၊ ‎လွ်ပ္တျပက္၊ ႏြားႏို႔တညႇစ္စာကာလကို တစ္မၾတာ ၾကာတယ္လို႔ တိုင္းတာပါတယ္။)‎
အဲဒီေတာ့ ကာရန္ကိုျပန္ေကာက္ရရင္ ျမန္မာသရ (ျမန္မာကာရန္) ေတြဟာ အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၁၆ ပါး၊ အက်ယ္အားျဖင့္ ၆၄ ‎ပါး ရွိပါတယ္။ အက်ဥ္း (၁၆) ပါးျဖစ္တဲ့ မူလကာရန္ေတြကေတာ့ …‎
‎(၁) အ – ကာရန္
‎(၂) ဣ (အိ) – ကာရန္
‎(၃) ဥ (အု) – ကာရန္
‎(၄) ဧး (ေအ့) – ကာရန္
‎(၅) အဲ (အယ္) – ကာရန္
‎(၆) ေအာ (ၾသ) – ကာရန္
‎(၇) အက္ – ကာရန္
‎(၈) အင္ – ကာရန္
‎(၉) အစ္ – ကာရန္
‎(၁ဝ) အည္ – ကာရန္
‎(၁၁) အဥ္ – ကာရန္
‎(၁၂) အတ္ – ကာရန္
‎(၁၃) အန္ – ကာရန္
‎(၁၄) အပ္ – ကာရန္
‎(၁၅) အမ္ – ကာရန္
‎(၁၆) အို (အိုဝ္) – ကာရန္
တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ မူလကာရန္ (၁၆) ပါးကမွ ထပ္ၿပီး ပြားလိုက္တဲ့အခါ ကာရန္ငယ္ အက်ယ္ (၆၄)ပါး ျဖစ္လာ ပါတယ္။

ဒီ ကာရန္ေတြထဲမွာ ေသးေသးတင္သံ (-ံ) မပါဘဲျဖစ္ေနပါတယ္။ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ ဒီ ကာရန္ (၆၄) ‎ပါးကိုပဲ ျပထားေပမယ့္ ကဗ်ာ့စြယ္စံုက်မ္းထဲမွာေတာ့သီးျခားေဖၚျပထားတာ မေတြ႔ပါဘူး။ အဲဒီအစား ျမန္မာသရ အက်ယ္ ‎‎(၆၈)လံုးကိုသာ ေဖၚျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေသးေသးတင္ (နိဂၢဟိတ္) ကို မသတ္ (မ္) နဲ႔ အတူတူယူရမယ္လို႔ေတာ့ အသတ္ ‎အခန္းမွာ သီးျခားေဖၚျပထားတာေတြ႔ရတဲ့အတြက္ အံ၊ အံ့ ကာရန္ဟာ အမ္၊ အမ့္ ကာရန္နဲ႔ အတူတူပဲ လို႔ မွတ္ရပါမယ္။

အသံ

ျမန္မာကဗ်ာေတြကို ေလ့လာမယ္၊ ေရးမယ္ဆိုရင္ အသံအေၾကာင္းကိုလည္း နားလည္ရပါလိမ့္မယ္။ အေပၚက ကာရန္ ၆၄ပါးကို ‎တက္သံ၊ သက္သံ၊ ျမင့္သံ၊ တုိင္သံ ဆိုၿပီး အသံေလးမ်ိဳး ခဲြထားပါတယ္။ ဒီအသံေတြကိုမွ ဂ႐ုသံ (ေလးေလးလံလံ ‎ေႏွးကန္ျပင္းတဲြ အရွည္ဆဲြ ႐ြတ္ဖတ္ရတဲ့ အသံ) နဲ႔ လဟုသံ (ေပါ့ေပါ့ျမန္ျမန္ မေႏွးကန္ဘဲ သံမွန္ျဖင့္ဆိုရေသာ အသံ) ဆိုၿပီး ‎ျပန္ခဲြထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ အသံေလးမ်ိဳးကို အရင္စၾကည့္ရေအာင္။
၁။ တက္သံ (၁၈) ပါး
၂။ သက္သံ (၁၈) ပါး
၃။ နိမ့္သံ (၁၈) ပါး
၄။ တိုင္သံ (၁၀) ပါး … ဆိုၿပီး စုစုေပါင္း (၆၄) ပါး ျပန္ခဲြထားပါတယ္။

တက္သံ (၁၈) ပါး

ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ဝစၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြကို တက္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ ဆဲြဆဲြငင္ငင္၊ ရွည္ရွည္လ်ားလ်ား၊ ‎ျမည္ျမည္ဟိန္းဟိန္း၊ ျပင္းျပင္းျပျပ ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့ …‎
အာ၊ ဤ (အီ)၊ အူ၊ ေအ (ဧ)၊ ေအာ္ (ေၾသာ္)၊ အင္ ‎ …. (၆) လံုး
အဥ္၊ အည္၊ အန္၊ အမ္၊ အိန္၊ အိမ္ ‎………………….. ‎(၆) လံုး
အုန္၊ အုမ္၊ အယ္၊ ေအာင္၊ အိုင္၊ အိုဝ္(အို) ………….. (၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
တက္သံေတြကို ညာသံႀကီး၊ မူလသံ၊ ပကတိသံ လို႔လည္းေခၚပါတယ္။ အသံရွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ‎ႏွစ္မၾတာခဲြ ကေန သံုးမၾတာ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

သက္သံ (၁၈) ပါး

ေအာက္ျမစ္ပါတဲ့အသံေတြနဲ႔ ေအာက္ျမစ္မပါေပမယ့္ ပါသလိုဘဲ ဆိုရတဲ့အသံေတြကို သက္သံလို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ ‎အားမထုတ္ရဘဲ ႐ြ႐ြကေလး၊ သာသာျဖည္းျဖည္းေလး ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့ …‎
အ (အာ့)၊ ဣ (အိ)၊ အု (ဥ)၊ ေအ့ (ဧ့)၊ ေအာ့ (ေၾသာ့)၊ အင့္ ….. (၆) လံုး
အဥ့္၊ အည့္၊ အန္႔၊ အမ့္၊ အိန္႔၊ အိမ့္ …………………………….. ‎(၆) လံုး
အုန္႔၊ အုမ့္၊ အယ့္ (အဲ့)၊ ေအာင့္၊ အိုင့္၊ အိုဝ့္(အို႔) ……………….. ‎(၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
သက္သံေတြကို ဘယ္သံ၊ ခ်သံ၊ ေအာက္သံ၊ သံမ၊ ေအာက္ျမစ္သံ လို႔လည္းေခၚပါတယ္။ အသံရွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ ‎အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

နိမ့္သံ (၁၈) ပါး

တက္သံေတြကို ဝစၥေပါက္ ထည့္လိုက္တဲ့အသံေတြကို နိမ့္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ အသံရွည္ရွည္ကိုလည္း ‎မစြန္႔လႊတ္ဘဲ ျပတ္ျပတ္နဲ႔ တင္းတင္းမာမာ ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့
အား၊ အီး၊ အူး၊ ေအး (ဧး)၊ ေအာ (ၾသး)၊ အင္း ………. ‎(၆) လံုး
အဥ္း၊ အည္း၊ အန္း၊ အမ္း၊ အိန္း၊ အိမ္း ………………. ‎(၆) လံုး
အုန္း၊ အုမ္း၊ အယ္း (အဲ)၊ ေအာင္း၊ အိုင္း၊ အိုဝ္း(အိုး)‎ … ‎(၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
နိမ့္သံေတြကို ညာသံငယ္၊ သံဖို၊ ဝသဇၨနီသံ လို႔လည္း ေခၚပါတယ္။ ဝသဇၨနီ ဆိုတာ ဝစၥေပါက္ကို ပါဠိလိုေခၚတာပါ။ အသံရွိန္ ‎အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ႏွစ္မၾတာ ကေန ႏွစ္မၾတာခဲြ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

တိုင္သံ (၁၀) ပါး

ႏွိမ့္လို႔ ျမႇင့္လို႔မရတဲ့ သံရပ္၊ သံျဖတ္ေတြ၊ တက္သံနဲ႔နိမ့္သံ ၂ခုၾကားကအသံေတြကို တုိင္သံ လို႔ေခၚ ပါတယ္။ ‎အဲဒီအသံေတြကေတာ့
အက္၊ အစ္၊ အတ္၊ အပ္၊ အိတ္    ‎(၅) လံုး
အိပ္၊ အုတ္၊ အုပ္၊ ေအာက္၊ အုိက္    ‎(၅) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
တိုင္သံေတြဟာ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္ နဲ႔ ပသတ္ ဆုိတဲ့ အသတ္ေလးမ်ိဳးပါတဲ့ အသံေတြျဖစ္ပါတယ္။ အလြယ္တကူ ‎မွတ္ခ်င္ရင္ ‘ကြမ္းစားတတ္ၿပီ’ လို႔ အသတ္ေလးခုကို မွတ္ထားႏိုင္ပါတယ္။ က၊ စ၊ တ၊ ပ ဆုိတဲ့ အေပၚမွာ အသတ္တင္လုိက္ ရင္ ‎တုိင္သံျဖစ္သြားပါတယ္။
တိုင္သံေတြကို သံမွန္၊ သံလတ္ လို႔လည္းေခၚပါတယ္။ အသံရွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ ‎ေလာက္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

ဂ႐ု၊ လဟု

ဒီအသံေလးပါးကို ဂ႐ု၊ လဟုျပန္ခဲြရင္ ….‎
တက္သံ (၁၈) ပါး (ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ဝစၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြ နဲ႔ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္၊ ပသတ္ ဆိုတဲ့ အသတ္ေလးပါး ‎မပါတဲ့အသံေတြ) ဟာ ဂ႐ုအသံ (ဂ႐ုကာရန္)ျဖစ္ၿပီး က်န္တဲ့ အသံသံုးပါး (သက္သံ၊ နိမ့္သံနဲ႔ တုိင္သံ ေပါင္း ၄၆ပါး) ကေတာ့ ‎လဟုအသံ (လဟုကာရန္) ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
ဒါဆိုရင္ေတာ့ အသံေလးပါးနဲ႔ ဂ႐ု၊ လဟု ဆိုတာကို သေဘာေပါက္ေလာက္ၿပီထင္ပါတယ္။ အလြတ္ မမွတ္မိရင္လည္း ဒီမွာ ‎ျပန္ၾကည့္ၿပီး ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ သံုးႏုိင္ပါတယ္။ အလြယ္တကူ ၾကည့္ႏိုင္ေအာင္ ဇယားေလးနဲ႔ျပထားပါတယ္။

ကဗ်ာေရးဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ေတြထဲက က်န္ေနေသးတဲ့ ‘အစပ္၊ အဟပ္‘ အေၾကာင္း၊ ‘ႀကိယာ‘ အေၾကာင္းနဲ႔ ‎တျခားဆက္စပ္တဲ့ အေၾကာင္းေလးေတြကို ဆက္ပါမယ္။