(၃) ပို႔စ္ ပိုယဲ့ထရီ

အႏုပညာဆိုတာ ဘာလဲဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းကို ေမးေနတဲ႔ ပေလတိုတို႔ေခတ္ကစ ေရတြက္ရရင္ ႏွစ္ေတြ ေထာင္နဲ႔ခ်ီၿပီး ၾကာျမင့္ခဲ႔ပါၿပီ။ တိက်ျပတ္သားတဲ႔အေျဖ မရေသးဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ တိုတို ေျပာရရင္ “အႏုပညာဆိုတာ အႏုပညာရွင္က ဒါ အႏုပညာ (art work) ပဲလို႔ ေျပာတဲ႔အရာဟာ အႏုပညာပဲ” လို႔ လက္ခံခ်င္တယ္။ ဥပမာ ဒူးရွန္႔ကေျပာရင္ ေႂကကမုတ္ ဆီးခြက္ႀကီးဟာ ေဖာင္တိန္းဆိုတဲ႔ အင္စေတာ္ေလးရွင္း အႏုပညာေပါ့။ ဘာျငင္းစရာရွိသလဲ။ ဒီလို ကင္းဗတ္စေပၚကို ပီကာဆိုက ကြမ္းတံေတြးေထြးၿပီး “ဒါ ပန္းခ်ီကား” လို႔ ေျပာရင္လည္း လက္ခံမွာပါ။ တစ္ခုေတာ့ ရွိတယ္။ အဲဒီလူဟာ ပီကာဆိုလို၊ ဒူးရွန္႔လို စစ္မွန္တဲ႔ တကယ့္အႏုပညာသမားျဖစ္ဖို႔ေတာ့ လိုတာေပါ့။ ဆရာေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ကေတာ့ “အဲဒါေတြေျပာမေနနဲ႔၊ anti-art ေတာင္ က်ဳပ္တို႔ရပ္ကြက္ထဲ ေရာက္ေန ၿပီ” လို႔ အင္တာဗ်ဴးတစ္ခုမွာ ေျပာလိုက္ေသးတယ္။

စစ္ၿပီးေခတ္ကစလို႔ ျမန္မာစာေပေလာကမွာ အႏုပညာနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ကြဲျပားတဲ႔အယူအဆ ႏွစ္ရပ္ ျဖစ္ထြန္းလာတယ္။ “အႏုပညာသည္ အႏုပညာအတြက္” ဆိုတဲ႔ အယူအဆနဲ႔ “အႏုပညာသည္ ျပည္သူ႔အတြက္” ဆိုတဲ႔ အယူအဆႏွစ္ရပ္ေပါ့။ အားလံုးသိတဲ႔အတိုင္း လက္၀ဲနဲ႔လက္ယာ ဆိုတဲ႔ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆေတြမွာ အေျခခံတာပါ။ အခုေတာ့ အဲဒါေတြကိုထားပစ္ခဲ႔ၾကပါစို႔။ ကၽြန္ေတာ္ ေျပာခ်င္တဲ႔ after postmodernism နဲ႔၊ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီနဲ႔ မသက္ဆိုင္လွလို႔ပါပဲ။ တကယ္ေတာ့လည္း “အႏုပညာသည္ အႏုပညာအတြက္” ဆိုတဲ႔ အယူအဆဟာ “အႏုပညာသည္ ျပည္သူ႔အတြက္” ဆိုတဲ႔ လက္၀ဲ၀ါဒီေတြရဲ႕ တရားေသဆန္မႈ၊ အစြန္းေရာက္မႈကို ဆန္႔က်င္ဖို႔ႀကိဳးစားရင္း သူကိုယ္တိုင္ တရားေသဆန္တဲ႔ အျခားတစ္ဖက္စြန္းကို ေရာက္ရွိသြားတာပါပဲ။ အခု ကၽြန္ေတာ္တို႔ အႏုပညာရဲ႕ စစ္မွန္တဲ႔ မူလအရင္းအျမစ္ သဘာ၀ဆီ ျပန္လည္ခ်ဥ္းကပ္ဖို႔ ႀကိဳးစားတဲ႔အခါ အဲဒီအစြန္းႏွစ္ဖက္ကို သတိထား ေရွာင္ရွားဖို႔ လိုပါတယ္။

ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဆိုတဲ႔ စကားလံုးကို သံုးစြဲဖို႔ အႏွစ္ ၃၀ ေလာက္ ေႏွာင့္ေႏွးခဲ႔ရေပမယ့္ ဒီအယူအဆသေဘာထားေတြ ပါ၀င္တဲ႔ “ျမင္းစိုင္းသူျမား” လက္ေရးမင္ကူး စာအုပ္ကေလးကို စတင္ထုတ္ေ၀ျဖစ္ခဲ႔တာက ၁၉၇၈၊ ဇြန္လ ေနာက္ဆံုးပတ္ပါ။ အဲဒီတုန္းက ေခတ္လြန္ကဗ်ာ လႈပ္ရွားမႈ လို႔ ေခါင္းစဥ္ငယ္ တပ္ခဲ႔ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ငယ္ရဲ႕ အမွာစာမွာ …

“ေခတ္လြန္ကဗ်ာဟာ လက္ရွိျမန္မာကဗ်ာရဲ႕ အာ႐ံုခံစားမႈပံုစနစ္၊ ပံုသဏၭာန္စနစ္၊ တင္ျပပံု စနစ္၊ အသံနဲ႔ ကာရံစနစ္ စတဲ႔ အစဥ္အလာေဟာင္းအားလံုးကို စြန္႔လႊတ္ဖို႔ ႀကိဳးစားထားတာပါပဲ”

လို႔ ေရးထားခဲ႔တာ ျပန္လည္ေတြ႕ရပါတယ္။ တစ္ဆက္တည္းမွာပဲ …

“ဒီေနရာမွာ စာမ်က္ႏွာအခက္အခဲေၾကာင့္ ေခတ္လြန္ကဗ်ာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး မိတ္ဆက္ေပး႐ံုပဲ တတ္ႏိုင္ပါတယ္။ မၾကာခင္ ေခတ္လြန္ကဗ်ာ၀ါဒနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေရးသား ထားတဲ႔ စာအုပ္တစ္အုပ္ကို ထုတ္ေ၀ဖို႔ စီစဥ္ထားေၾကာင္း စကားလက္ေဆာင္ပါးလိုက္ပါရေစ” လို႔ ေရးထားေပမယ့္ …

ဒီအႏွစ္သံုးဆယ္အတြင္း (၂၀၀၆၊ ေမမွာ ျမင္းစိုင္းသူျမား ကို အျပည့္အစံုမဟုတ္ဘဲ ကဗ်ာစာအုပ္ငယ္တစ္အုပ္အျဖစ္ ထုတ္ေ၀ႏိုင္တာကလြဲလို႔) ဘာမွ ထူးထူးျခားျခား မလုပ္ႏိုင္ခဲ႔ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အခု ဒီစာတမ္းငယ္ကို အႏွစ္ ၃၀ က တင္ခဲ႔တဲ႔ စကားေႂကြးကို ေၾကေအာင္ဆပ္လိုက္တာ လို႔လည္း သေဘာထားႏိုင္ပါတယ္။ ျမင္းစိုင္းသူျမားဟာ ကဗ်ာစာအုပ္ မထုတ္ေ၀ခင္ ႏွစ္အနည္းငယ္ ေစာၿပီး သရဖူမဂၢဇင္းမွာ “ေမာ္ဒန္၊ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္နဲ႔ ျမန္မာကဗ်ာ” ဆိုတဲ႔ ေဆာင္းပါးနဲ႔ အသင့္အတင့္ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ႔ဖူးပါတယ္။ အဲဒီေဆာင္းပါးကို ၂၀၀၇၊ ဇြန္လမွာ ထုတ္ေ၀တဲ႔ “ေမာ္ဒန္ရွင္းတမ္းနဲ႔ ျမန္မာကဗ်ာ ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈ” လံုးခ်င္းစာအုပ္မွာလည္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပခဲ႔ပါတယ္။ ျမင္းစိုင္းသူျမား (၁၉၇၈) ကို ထိုစဥ္က ကၽြန္ေတာ္ ဘာေၾကာင့္ထုတ္ေ၀ျဖစ္ခဲ႔သလဲ။ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ေမးခြန္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္မွာ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာဟာ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ေပါက္ကြဲေနတဲ႔ကာလျဖစ္တယ္။ ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာ ျဖစ္ထြန္းလာတာ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခု မရွိတရွိကာလေပါ့။ အဲဒီကတည္းက ေမာ္ဒန္ကဗ်ာကို ကၽြန္ေတာ္ ၿငီးေငြ႕စျပဳေနၿပီ။ တစ္ခါတစ္ရံ ကၽြန္ေတာ္တို႔ခံစားခ်က္တစ္ခ်ဳိ႕၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔အႏုပညာ အယူအဆတခ်ဳိ႕ကို တင္ျပဖို႔ လက္ရွိအသံုးျပဳေနတဲ႔ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ နည္းနိသွ်ေတြ၊ အတတ္ပညာ ေတြဟာ မလံုေလာက္တဲ႔အေၾကာင္း၊ အေတြ႕အၾကံဳအရ သိရွိေနခဲ႔ၿပီ။ ဥပမာ တိုင္ကပ္နာရီက ခ်ိန္သီး၊ ငါနဲ႔မွန္ ဆိုတာမ်ဳိးေတြ၊ ေရးလက္စလို၊ စီထားပါလို ကဗ်ာမ်ဳိးေတြ။

“စီထားပါ”

(၁)

မ

အရာ

သည္လွေန

ၾကဲေသာျပန္႔မ်ားသည္

(၂)

ၾကဲေန

မ်ားသည္မလွ

မျပန္႔ေသာအရာ

(၃)

အရာမ်ားသည္မ

လွပေနေသာၾကဲျပန္႔

(၄)

ၾကဲျပန္႔ေနေသာအရာမ်ားသည္ မလွပ။

ေနာက္ေတာ့ “ငါနဲ႔ကဗ်ာ”

ၿပီးေတာ့ “ေရးလက္စ” လို၊ မၿပီးေသးတဲ႔ ေရးလက္စကဗ်ာစကၠဴေပၚက ပံုၾကမ္းေတြ။

အဲသလိုဟာေတြကိုၾကည့္ၿပီး တျခားကဗ်ာေရးသူေတြ၊ ကဗ်ာဖတ္သူေတြက ႏွာေခါင္း႐ႈံ႕ၿပီး “ဒါ ကဗ်ာမဟုတ္ဘူး” လို႔ ေျပာၾကတယ္။ ဒါဆိုရင္ ရပါၿပီ။ ကၽြန္ေတာ္လိုခ်င္တာလည္း ဒါပါပဲ။ ကဗ်ာမဟုတ္ေသာကဗ်ာ။ (Poetry is no Poetry)။

ဘာေၾကာင့္ အခ်ဳိ႕လူေတြက ကဗ်ာမဟုတ္ဘူး ေျပာၾကသလဲ။ အရင္က (သူတို႔အေတြ႕ အၾကံဳေဟာင္းအရ) လက္ခံနားလည္ထားတဲ႔ ကဗ်ာဆိုတဲ႔အဓိပၸာယ္ေတြ၊ စံေတြ၊ ပံုစံေတြနဲ႔ မကိုက္ညီ လို႔ေပါ့။ ရွင္းပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ေဇယ်ာလင္းရဲ႕ စကားတခ်ဳိ႕ကို ထုတ္ႏႈတ္ကိုးကားခ်င္ပါတယ္။ ၂၀၀၂ ၾသဂုတ္လက ျပဳလုပ္ခဲ႔တဲ႔ ကဗ်ာ၀ပ္ေရွာ့ (၂) မွာ သူတင္သြင္းခဲ႔တဲ႔ စာတမ္းငယ္ထဲက ေကာက္ႏႈတ္ထားတာပါ။ စာတမ္းငယ္ရဲ႕ေခါင္းစဥ္က “ကဗ်ာဟာ ကဗ်ာမဟုတ္တာကဗ်ာ” တဲ႔။ သူက အဲဒီစာတန္းမွာ …

““စံေတာ္ခ်ိန္ကဗ်ာ အယူအဆကို လက္မခံဘူး။ တစ္ကမၻာလံုးက စံေတာ္ခ်ိန္ေတြကို ဂရင္းနစ္စံေတာ္ခ်ိန္နဲ႔ ညႇိယူတဲ႔ သတ္မွတ္တဲ႔ ျပဌာန္းတဲ႔ တစ္ေျပးတည္းညီလုပ္တဲ႔ ဗိုလ္က်စိုးမိုးေရး အယူအဆကို လက္မခံဘူး။ ကဗ်ာဆိုတာ တစ္မ်ဳိးတစ္စားတည္းမဟုတ္ဘူး။ သူ ဟိုလိုျမင္ခြင့္ရွိ၊ ေရးဖြဲ႕ခြင့္ရွိသလို ကိုယ္လည္း ဒီလိုျမင္တာကို ေရးဖြဲ႕ခြင့္ရွိတယ္။””

ကဲ … ခင္ဗ်ားတို႔ ဘယ္လိုသေဘာရပါသလဲ။

ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ အႏုပညာဆိုတာ ဘာလဲဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းထက္ အေရးႀကီးတဲ႔ အေလးထား စရာေတြ ရွိေနပါတယ္။ အဲဒါဟာ ဘာလဲဆိုေတာ့ အႏုပညာမွာရွိေနတဲ႔ (gaps) ကြက္လပ္ေတြကို ဘယ္လိုျဖည့္ၾကမလဲဆိုတဲ႔ ကိစၥပါပဲ။

ဒီေန႔ ျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာဟာ အႏွစ္ ၄၀ ကာလကို ျဖတ္သန္းခဲ႔ၿပီးၿပီဆိုေတာ့ အိုေဟာင္း စျပဳေနတာ ျငင္းခ်က္ထုတ္လို႔မရတဲ႔ အခ်က္ပါပဲ။ သူတို႔ဆီမွာ ပို႔စ္ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ေခတ္ထဲ ေရာက္ေန ၿပီ။ (ကမၻာတြင္ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ေခတ္သည္ ၁၉၈၀ တြင္ ကုန္ဆံုးပါသည္။) လက္ရွိပင္မေရစီး (ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာ)ဟာ အီေန အိုင္ေနပါၿပီ။ တစ္လ တစ္လ ထြက္သမွ် မဂၢဇင္း ဂ်ာနယ္ေတြထဲက လက္လွမ္းမီ သမွ် ကဗ်ာေတြကို ရွာေဖြဖတ္ၾကည့္ပါ။ ရင္ကို ထိထိမိမိေရာက္ႏိုင္တဲ႔ကဗ်ာဟာ တစ္ေန႔တျခား ရွားသထက္ရွားလာတယ္။ အမ်ားစုက မြဲျပာပုဆိုးေတြခ်ည္းပဲ။ အေၾကာင္းအရာ၊ တင္ျပပံု၊ စကားလံုး၊ အာ႐ံုခံစားမႈေတြဟာ တစ္ပုဒ္နဲ႔တစ္ပုဒ္ ဆင္တူ႐ိုးမွား သံတူေၾကာင္းကြဲေတြပဲ ျဖစ္ေနတာ ေတြ႕ရတယ္။ ျမင္ဖူးၿပီးသားေတြကို ထပ္တလည္းလည္း ျပန္ျမင္ေနရတာမ်ဳိး ထူးမျခားနားေတြ ျဖစ္ေနတယ္။ အဲဒီအခ်က္က ဘာကိုေဖာ္ျပသလဲဆိုေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ ေျခကုန္လက္ပမ္း က်မႈ (Exhaustion of the Modern Poetry) ကို ေဖာ္ျပေနပါတယ္။ ဒီအတိုင္းသြားရင္ ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာဟာ တြင္းဆံုးေျမက် ျဖစ္ေတာ့မယ္။ ဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဘာဆက္လုပ္ၾကမလဲ။ ဒါဟာ ဒီေန႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ႔၊ လက္ငင္းလည္းက်တဲ႔ အႏုပညာဆိုင္ရာ အက်ပ္အတည္း (Artistical Crisis) ပဲ ျဖစ္ပါေတာ့တယ္။

ဒါေၾကာင့္ လက္ရွိ ပင္မေရစီးလမ္းေၾကာင္းကေန ကိုယ့္နည္းကိုယ့္ဟန္နဲ႔ ခြဲထြက္ဖို႔ ႀကိဳးစားသူေတြ ေပၚထြန္းလာတယ္။ ကဗ်ာဟာ ဧကသေဘာထက္ ဗဟုသေဘာ ပိုေဆာင္လာတယ္။ အဓိကကေတာ့ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လမ္းေၾကာင္း ထင္ထင္ရွားရွား ျဖစ္ေပၚလာတာပဲ။

ဒီအထဲမွာ ေဇယ်ာလင္း ဦးေဆာင္တဲ႔ (သူကေတာ့ သူ႔ကိုယ္သူ ဦးေဆာင္သူဟု မခံယူပါ) L. P. လို႔ေခၚတဲ႔ ဘာသာေဗဒကဗ်ာ (language poetry) ဂိုဏ္းဟာ အားအေကာင္းဆံုးလုိ႔ ဆိုႏိုင္ပါ တယ္။ ဥပမာ L. P. ကဗ်ာအေၾကာင္း ေဇယ်ာလင္း ေရးသားတင္ျပေနပံုမ်ဳိး ကဗ်ာအယူအဆတစ္ခု အေၾကာင္း သူ႔ေလာက္မ်ားမ်ားစားစား ျပည့္စံုေအာင္ ေရးသားတင္ျပခဲ႔မႈမ်ဳိး အရင္က မရွိခဲ႔ဘူး။ သူတို႔အဖြဲ႕မွာ မိုးေ၀း၊ လူဆန္း၊ ေမာင္ေဒး၊ ေမာင္ယုပိုင္ဆိုသူေတြ ပါမယ္။ L. P. ကို လိုက္ေရးေနတဲ႔ သူတို႔အသိုင္းအ၀ိုင္းထဲကဟုတ္ပံုမရတဲ႔ လူငယ္ေတြလည္း ရွိပါေသးတယ္။ ေနာက္ ၂၀၀၇ က The Manifesto of Myanmar Neomodern Poetry “ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာသစ္ေၾကျငာစာတမ္း” ဆိုတဲ႔ ေႂကြးေၾကာ္သံနဲ႔ ထြက္လာတဲ႔ ေအာင္ရင္ၿငိမ္းတို႔အုပ္စု။ ဒီေၾကျငာစာတမ္းေပၚမွာ နာမည္ခံထား တာက ပိုင္၊ ၀ိုင္ခ်ဳိ၊ တိုးေႏွာင္မိုးနဲ႔ ေအာင္ရင္ၿငိမ္း။ သို႔ေသာ္ ခ်က္ခ်င္းပင္ ပိုင္က ႏႈတ္ထြက္သြား တယ္လို႔ ဆိုျပန္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔က နီယိုေမာ္ဒန္ဆိုတာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လို႔ပဲျမင္တယ္။ သူတို႔ဆီ မွာလည္း တစ္ခ်ဳိ႕က ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကို နီယိုေမာ္ဒန္လို႔ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ၾကတယ္။ အဲဒီစာတမ္းကေတာ့ ဒီလိုမဆိုျပန္ပါဘူး။

“ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာသစ္ဆိုေသာ ေ၀ါဟာရသည္ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္ တစ္၀ိုက္မွ ယေန႔အထိ၊ ပင္မေရစီး ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာကို အေျခခံ၍ အသစ္ျဖစ္ေအာင္ ျပဳျပင္ဖန္တီးထား ေသာ လူထုခံစားမႈကို ထင္ဟပ္ေသာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာမ်ားကို ရည္ညႊန္းဆိုလိုသည္” လို႔ တစ္ေနရာ မွာ ေရးထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ၁၉၉၀ မတိုင္မီက ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြကို အသိအမွတ္မျပဳတဲ႔ သေဘာလား။ ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ ၁၉၇၀ က စအေျခခံခဲ႔တယ္။ အဲဒါကိုပစ္ပယ္ရင္ ပင္မေရစီး လို႔ မသံုးႏိုင္ပါဘူး။ အသစ္ျဖစ္ေအာင္ ဘာေတြျပဳျပင္ဖန္တီးထားသလဲ။ လူထုခံစားမႈကို ထင္ဟပ္ေသာ ဆိုတာ ဆရာဒဂုန္တာရာရဲ႕ စာေပသစ္နဲ႔ ေဒါင္းႏြယ္ေဆြတို႔ရဲ႕ ျပည္သူ႔ကဗ်ာနဲ႔ ဘာအခ်က္ေတြ ကြဲလြဲလို႔လဲ။ ဒီစာတမ္းကို ဦးေဆာင္ျပဳစုတဲ႔ ေအာင္ရင္ၿငိမ္းဟာ ေကာက္ႏြယ္ကေနာင္ရဲ႕ ေသာင္းေျပာင္း ေထြလာ (school) ေက်ာင္းဆင္းတစ္ေယာက္ပါ။ ေကာက္ႏြယ္ကေနာင္ဟာ ေတာ္လွန္ကဗ်ာ အယူ အဆနဲ႔ ေမာ္ဒန္၀ါဒကိုခ်ိတ္ဆက္ေပးဖို႔ အဲဒီေနရာကေန ႀကိဳးစားခဲ႔တယ္လို႔ ျမင္ပါတယ္။ ေအာင္ရင္ၿငိမ္း ဟာ အဲဒီအေမြကို ဆက္ခံခ်င္တာလား၊ သူတကယ္လုပ္ခ်င္ရင္ တျခားသူေတြလုပ္ေနသလို N. M. P. (Neo-modern Poetry) လမ္းေၾကာင္း trend ကို ပီပီျပင္ျပင္ခ်ျပဖို႔ လိုပါတယ္။ N. M. P. ရဲ႕ သီအိုရီနဲ႔ တကၠနစ္ေတြက ဘာေတြလဲ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ေျပာတဲ႔ N. M. P. ဆိုတာ ဒါေတြပဲဗ်လို႔ အမ်ားတကာ ေလးစားရေအာင္ သူတို႔ကိုယ္တိုင္ ေရးျပဖို႔လိုပါတယ္။

ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ Experimental poet ေတြပါပဲ။ (ဒုတိယကမၻာစစ္အၿပီး ေမာ္ဒန္ ေခတ္သစ္လို႔ ဆိုႏိုင္တဲ႔ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ အႀကိဳကာလမွာ တပ္ဦးအႏုပညာလို႔ ဆိုႏိုင္တဲ႔ Avant-Garde ဆိုတဲ႔အုပ္စု ေပၚထြက္ခဲ႔ပါတယ္။ မာရွယ္ဒူးရွန္႔၊ အင္ဒီ၀ါးဟိုး စတဲ႔သူေတြပါတယ္။ သူတို႔ကို Experimentalist ေတြလို႔လည္း ေခၚၾကတယ္။ ေနာက္ပိုင္းစမ္းသပ္မႈမွန္သမွ်ကို Experimental လို႔ သံုးႏႈန္းလာၾကတယ္။) ဒီလူေတြကို အုပ္စုတစ္စုတည္းလို႔ ေျပာဖို႔ခက္တယ္။ လက္ရွိျမန္မာကဗ်ာရဲ႕ အေျခအေနကို မေက်နပ္လို႔ အသစ္လို႔ သူတို႔ထင္တဲ႔အရာေတြကို စမ္းသပ္ေရးဖြဲ႕ေနၾကသူေတြပဲ။ စန္းဦး၊ မင္းထက္ေမာင္၊ ျမင့္မိုးေအာင္တို႔ကအစ သည္ေမာ္ႏိုင္တို႔အထိ ထည့္တြက္လို႔ရတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကိုၿငိဏ္းေ၀၊ သူက အခြင့္ၾကံဳတိုင္း ပါေဖာမန္႔ ကဗ်ာေတြ တင္ဆက္တတ္ တယ္။ Installation နဲ႔ Conceptual ကဗ်ာေတြအေၾကာင္းလည္း တတ္ႏိုင္သမွ် ေဆင္းပါးေတြေရးၿပီး ထုတ္ေဖာ္ေနတယ္။ ပို႔ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေခတ္ ထူေထာင္မယ္ဆို ေရွ႕တန္းကပါမယ့္သူလည္း ျဖစ္တယ္။

ေနာက္ ျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ ပဥၥမမ်ဳိးဆက္သစ္ကဗ်ာစု။ (ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခုကို မ်ဳိးဆက္ သစ္တစ္ခုဟု ပိုင္းျဖတ္ပါ။) သူတို႔ဟာ လက္ရွိျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ အစဥ္အလာကိုလက္ခံဖို႔ လိုလိုလားလားမရွိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ ပိုၿပီး လတ္ဆတ္သစ္လြင္တဲ႔ တိုးတက္မႈရွိတဲ႔ကဗ်ာေတြကို ထုတ္လုပ္ဖို႔ ႀကိဳးစားေနၾကတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ သင္တို႔အေနနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕နာမည္ေတြကိုေတာင္ ၾကား ဖူးခ်င္မွ ၾကားဖူးတယ္။ သူတို႔ အင္တာနက္ေခတ္ကဗ်ာဆရာ blogger ဘေလာ့ဂါေတြလည္း ပါတယ္။ သီးျခားစာအုပ္ကေလးေတြ စုထုတ္ေနတဲ႔ အုပ္စုေတြလည္းရွိတယ္။ ဥပမာ FTSOL ( သူတို႔ ပထမဆံုး စတင္ထုတ္ေ၀တဲ့ For the Sake of Love ဆိုတဲ႔ စာအုပ္ကို အမီွျပဳမွည့္ေခၚထားတာပါ) သူတို႔ စာအုပ္ ၈ အုပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ႔ၿပီးၿပီ။ တခ်ဳိ႕စာအုပ္ေတြကို audio CD နဲ႔ တြဲထုတ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ကို web တင္တယ္။ http://ftsol.co.cc.freehostia.com မွာ သူတို႔ကဗ်ာေတြ ၀င္ၾကည့္လို႔ရတယ္။ အဲသလိုအုပ္စုေတြ အင္အားဟာလည္း မနည္းပါ။

ေသခ်ာတာတစ္ခုေတာ့ ရွိပါတယ္။ အဲဒါဟာ ဒီေန႔ ျမန္မာစာေပေလာကထဲမွာ ကဗ်ာ သစ္လႈပ္ရွားမႈေတြ ျဖစ္ထြန္းေနတယ္ဆိုတဲ႔အခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအထဲမွာ confusion ဆိုေသာ ၀႐ံုးသုန္းကားေတြလည္း ပါေကာင္းပါႏိုင္ပါတယ္။ Movement ဆိုတာ အေျခခံမူ principle ရွိတယ္။ ၀႐ုန္းသုန္းကားေတြကေတာ့ သူ႔ဘာသာ ေပ်ာက္ကြယ္သြားပါလိမ့္မယ္။

(၄) ကဗ်ာ ေတာ္လွန္ေရး

အခု ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ အႏုပညာသမိုင္းဆိုင္ရာ စိန္ေခၚမႈတစ္ရပ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနရၿပီဆိုတာ ခင္ဗ်ားတို႔ သေဘာေပါက္ရဲ႕လား။ ကဗ်ာေတာ္လွန္ေရး (poetry revolujtion) ဆင္ႏႊဲဖို႔ အဆင္သင့္ ျဖစ္ၿပီလား။ (ေတာ္လွန္ကဗ်ာနဲ႔ မမွားပါေစႏွင့္)

ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဆိုလိုခ်င္တဲ႔ post poetry ဆိုတာ မူလ ပင္မေရစီးကဗ်ာနဲ႔ သီတာခုနစ္တန္ ျဖတ္လိုက္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီလမ္းခြဲကို ေရွ႕မွာ သံမဏိလမ္းခြဲလို႔ သမုတ္ခဲ႔ရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ႐ုပ္ရွင္ပေဒသာမဂၢဇင္းမွာ လြန္ခဲ႔တဲ႔ အႏွစ္သံုးဆယ္ေလာက္က ““ကဗ်ာအဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆို သတ္မွတ္ခ်က္”” ဆိုတဲ႔ အမည္နဲ႔ ကဗ်ာနယ္နမိတ္စည္း႐ိုးကို ခ်ဲ႕ထြင္ဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ႔ပါတယ္။ အခုေတာ့ အဲဒီ နယ္နမိတ္စည္း႐ိုးကို ၿဖိဳဖ်က္ပစ္ဖို႔ပဲ ရွိေတာ့တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔အတြက္ post poetry ဆိုတာ အလံုးစံုလြတ္ေျမာက္ေသာနယ္ေျမ (liberated area) ျဖစ္ပါတယ္။ အရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိမွတ္ နားလည္ခဲ႔ၾကတဲ႔ အႏုပညာစံႏႈန္းေတြ၊ တန္ဖိုးေတြ၊ ဂုဏ္ရည္ေတြ၊ နည္းဥပေဒသေတြ၊ အကဲျဖတ္ မႈေတြ အားလံုးကို ေက်ာခိုင္းစြန္႔ခြာထားခဲ႔ၾကရပါေတာ့မယ္။

ကမၻာမွာေခတ္စားေနတဲ႔ Post modern poetry တခ်ဳိ႕ကို လက္လွမ္းမီသေလာက္ တင္ျပပါ့မယ္။

(၁) Experimental poetry

(၂) Innovative poetry

(၃) Language poetry

(၄) Post Language poetry

(၅) Minimalize poetry

(၆) Pop poetry

(၇) Slam poetry

(၈) Form poetry

(Form poetry မွ ခြဲထြက္သြားတဲ႔ ကဗ်ာအမ်ဳိးအစားေတြကေတာ့ Concrete poetry, Visual poem, Varbal Icon, Calligrammes စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္)

(၉) Prose poem

(၁၀) Conceptual poetry (ဂိုဏ္းခြဲမ်ားစြာ ရွိပါတယ္)

(၁၁) College poetry

(၁၂) Duca (Documentary poem)

(၁၃) Performeance poetry

(ပါေဖာ့မန္႔ပိုယဲ႔ထရီမွ ဂိုဏ္းခြဲမ်ားစြာ ခြဲထြက္သြားပါတယ္။ ဥပမာေတြက action poetry, happening poetry, live poetry, Body poetry စသျဖင့္ေပါ့)

(၁၄) Talk poem

(၁၅) Installation poetry

အိုင္တီနည္းပညာနဲ႔ ကြန္ပ်ဴတာပံုရိပ္ေပၚ အေျခခံတဲ႔ကဗ်ာေတြလည္း ျဖစ္ထြန္းေနပါတယ္။ ဥပမာ Photographic poem, metadramas စသျဖင့္ေပါ့။ Post poetry ဟာ အဲဒီအထဲက နည္းပညာ အခ်ဳိ႕နဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ Postmodern Enlightenment project တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ဗႏၶတ္ကဗ်ာေဗဒ (Poetics of hybridity) ခ်ဲ႕ထြင္မႈတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ aesthetic pluralism ဗဟုရသေဗဒကို စိန္ေခၚ လိုက္တဲ႔ Art work အသစ္တစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ Beyond aesthetics အႏုပညာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အႏုပညာရဲ႕ အလံုးစံုသေဘာ (Wholeness ) ကို ျငင္းပယ္လိုက္တာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေန႔အထိ ကဗ်ာဟာ ထင္ရွားခဲ႔တဲ႔ အဆင့္ႏွစ္ခုကို ျဖတ္သန္းခဲ႔ရတယ္။

၁. Speach the poetry

(အကၡရာစာေပမေပၚေပါက္မီက ကဗ်ာေပၚေပါက္ခဲ႔တယ္။ စုေပါင္းၿပီး ေလးလံတဲ႔အရာ ႀကီးေတြကို သယ္မတဲ႔အခါ၊ စုေပါင္းၿပီး ေမာင္းေထာင္းတဲ႔အခါ၊ အမဲလိုက္တဲ႔အခါ၊ စည္းခ်က္ဆန္ဆန္ အခ်ီအခ် အတိုင္အေဖာက္အသံျပဳျခင္းအားျဖင့္ လုပ္ငန္းတြင္က်ယ္႐ံု မက ေမာပန္းမႈလည္း သက္သာခဲ႔တယ္။ အေစာဆံုး sound poetry မ်ားလို႔ ဆိုႏိုင္ပါ တယ္။ စာေပအကၡရာ မေပၚေသးေပမယ့္ ဘာသာစကားေတြ ေပၚေပါက္တဲ႔အခါ ကဗ်ာ ေတြကို ႏႈတ္တိုက္သင္ယူျခင္းနဲ႔ ျပန္႔ပြားေစခဲ႔ပါတယ္။)

၂. Write the poetry

(စာေပအကၡရာ ေပၚေပါက္စဥ္ကစၿပီး ယေန႔အထိ အတြင္က်ယ္ဆံုး အသံုးျပဳေနၾကတဲ႔ နည္းပါပဲ)

ဒီေန႔ျဖတ္သန္းရမယ့္အဆင့္ကေတာ့

၃. Make the poetry ျဖစ္ပါတယ္။

အလကၤာ၀တ္ရည္ဂ်ာနယ္မွာ စားပြဲ ကုလားထိုင္နဲ႔ ကဗ်ာေရးတဲ႔ေခတ္ ကုန္ၿပီလို႔ ေရးခဲ႔ ဖူးပါတယ္။ ကဗ်ာဆရာဟာ ပန္းခ်ီဆရာ၊ ပန္းပုဆရာတစ္ေယာက္လို စတူဒီယို (workshop) တစ္ခု လိုအပ္ေနၿပီလို႔ ေျပာခဲ႔ပါတယ္။ ေျခာက္မ်က္ႏွာ အံစာတံုးေတြေပၚမွာ စာလံုးေတြ ေရးႏိုင္ဖို႔ အတြက္ ကြၽန္ေတာ္ဟာ ကိုယ္တိုင္ ႏွစ္ပတ္လည္သစ္သားေခ်ာင္းတစ္ေခ်ာင္းကို ၂၂ တံုးရေအာင္ လႊနဲ႔ျဖတ္၊ က်ားလွ်ာနဲ႔တိုက္၊ ေကာ္ပတ္စား ေဆးသုတ္ လုပ္ခဲ႔ရတယ္။ အဲဒီကဗ်ာကို “စကားလံုးမ်ားနဲ႔ ေဆာ့ကစားျခင္း” လို႔ အမည္ေပးထားတယ္။ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီမွာ ကဗ်ာဖတ္သူ (reader) ဆိုတဲ႔ စကားလံုးထက္ ကဗ်ာၾကည့္သူ (viewer) ဆိုတဲ႔စကားလံုးက ပိုသင့္ေတာ္မယ္ ထင္ပါတယ္။ အဲဒီကဗ်ာကို ၾကည့္ခ်င္တဲ႔သူဟာ အံစာတံုးေတြထည့္ထားတဲ႔ ကဗ်ာခြက္ကို ကိုယ္တိုင္ပစ္ရပါလိမ့္မယ္။ ေပၚလာတဲ႔ကဗ်ာေတြဟာ ပစ္သူ viewer ရဲ႕ ကဗ်ာပါ။ ပါေဖာ့မန္႔ကဗ်ာအမ်ဳိးအစားပါ။ တကယ့္ အလွေမြးငါးကန္ထဲ ထည့္ျပမယ့္ ကဗ်ာ။ ရွပ္အက်ႌေက်ာေပၚမွာေရးၿပီး ခ်ိတ္နဲ႔ဆြဲျပတဲ႔ကဗ်ာကို အင္စေတာ္ေလးရွင္းကဗ်ာေတြလည္း ကြၽန္ေတာ့္မွာရွိေနပါတယ္။

ဒီလိုဟာမ်ဳိးဟာ ခုခ်ိန္ထိ ကဗ်ာမွာေရးတာသာ အဓိကက်တယ္ဆိုတဲ႔ ကဗ်ာဆရာေတြ (ႊၽမငအငညါ ဘေ်နိ စသနအ) အတြက္ မ်က္စိစပါးေမႊးစူးစရာပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီကဗ်ာဆရာေတြကို ဏသနအငခေူ တသမုနမ ေခၚမယ္ဆိုရင္လည္း ျပႆနာမရွိပါဘူး။ ဒီကဗ်ာေတြဟာ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ဖတ္ရင္ အရင္ဆံုးအဓိပၸာယ္ကို ရွာေဖြၾကည့္ရမယ္လို႔ သိထားတဲ႔ အစဥ္အလာကဗ်ာဖတ္သူ (writing based poet) ေတြအတြက္လည္း စိတ္ပ်က္ဖြယ္ျဖစ္ေနတာ ေသခ်ာပါတယ္။ Art is idea ဆိုတဲ႔ေခတ္ႀကီးမွာ ကဗ်ာကို ႏွလံုးသားနဲ႔ မရွာေဖြဘဲ ဦးေႏွာက္နဲ႔ ရွာေဖြတတ္ေအာင္ ကြၽန္ေတာ္တို႔ အခ်ိန္လိုေကာင္း လိုပါလိမ့္မယ္။ ကဗ်ာကို ခံစားမႈနဲ႔ မဖတ္ဘဲ အသိဉာဏ္နဲ႔ဖတ္မယ့္သူေတြ စုေဆာင္းဖို႔လိုပါတယ္။ ဒီလိုပရိသတ္မ်ဳိးမရွိေသးဘဲ ဒါမွမဟုတ္ရင္လည္း အင္မတန္နည္းပါးမယ့္ မ်ဳိးဆက္သစ္ပရိသတ္ အတြက္ ကဗ်ာေတြျပဳလုပ္ရမယ္ဆိုတာ အင္မတန္စြန္႔စားရာက်ပါတယ္။ ဒါေပမဲ႔ ဒီလိုစြန္႔စားရတာကို ေပ်ာ္ပါတယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ၁၉၇၀ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေခတ္ဦးတုန္းကလည္း ဒီလိုစြန္႔စားမႈမ်ဳိးကို ၾကံဳခဲ႔ရဖူးလို႔ပါပဲ။

(၅) ေဖာက္ထြက္ၾကစို႔

ေမာ္ဒန္ေခတ္ဦးက အက္ဇရာေပါင္းက (Make the new!) လို႔ ေအာ္ခဲ႔ပါတယ္။ ခင္ဗ်ားတို႔ သိၾကတဲ႔အတိုင္း ေမာ္ဒန္သမားေတြဟာ အသစ္ေတြအမ်ားႀကီး လုပ္ျပခဲ႔ၿပီးပါၿပီ။ အခု ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေအာ္ၾကရမွာက အဲဒီအသစ္ေတြထဲက ေဖာက္ထြက္ (Break through!) ၾကဖို႔ပါပဲ။ ဒီႏွစ္ကာလ အတြင္းမွာ ပန္းခ်ီ ပန္းပု အႏုပညာဘက္က နည္းပညာသစ္ ၀ါဒသစ္ေတြ ထြန္းကားခဲ႔ေပမယ့္ (ဥပမာ ေဆးနဲ႔မေရးတဲ႔ ပန္းခ်ီ၊ ကင္းဘတ္စမပါတဲ႔ပန္းခ်ီလို႔ ေခၚႏိုင္တဲ႔ Installation art, Performeance art မ်ား) ကြၽန္ေတာ္တို႔အတြက္ေတာ့ အခုအခ်ိန္ထိ ဘာသာစကား (အကၡရာ ၀ဏၰ ဆိုတဲ႔ မီဒီယမ္ medium) အေပၚမွာ မွီခိုအားျပဳေနရဆဲပါပဲ။ L. P. ဆိုတာ အဲဒီအေျခအေနက ႐ုန္းထြက္ဖို႔ ႀကိဳးစားတဲ႔ ကဗ်ာနည္းနာတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီကေတာ့ ကဗ်ာက အမွီျပဳေနရတဲ႔ စာေရးစကၠဴ၊ ေဖာင္တိန္ စတဲ႔ (material) ကိုပါ စြန္႔ပစ္ဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ႔ပါတယ္။ ပါေဖာမန္႔ကဗ်ာဟာ စကားလံုးေ၀ါဟာရရဲ႕ အခ်ဳပ္အေႏွာင္ကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ဖို႔အတြက္ physical movement ကို object အျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ႔ရပါတယ္။

Postmodern မတိုင္မီအခ်ိန္ကာလအထိ တည္ရွိေနတဲ႔ form နဲ႔ content ျပႆနာကို ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီက ဖယ္ရွားလိုက္ပါတယ္။ ေအာက္ပါကဗ်ာ၊ ေကာင္းစုသိုက္ရဲ႕ “ကိန္းေရာပံုျပင္မွ မက္သမက္တစ္ လိေမၼာ္ေရာင္” ကဗ်ာကို ၾကည့္ပါဦး။ (၁၉၇၈ ထုတ္ ျမင္းစိုင္းသူမ်ား pemphlet စာအုပ္ထဲမွ ေကာက္ႏုတ္ခ်က္)

ေအာက္ပါ ေမာင္ျပည့္မင္းရဲ႕ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ကို ၾကည့္ပါ။ (ကြၽန္ေတာ္နဲ႔ ကြၽန္ေတာ့္ အရိပ္ရဲ႕ ပထမအႀကိမ္ ေဆြးေႏြးပြဲ ၁၉၇၈ ျမင္းစိုင္းသူမ်ား ဏနာစ့ူေအ မွ ေကာက္ႏုတ္ခ်က္)

ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဟာ ာသဘငူန ္သမာ ကို အသံုးျပဳတယ္။ အေၾကာင္းအရာဟာ ပံုသဏၭာန္ရဲ႕ နာမ္ျဖစ္ၿပီး ပံုသဏၭာန္ဟာ အေၾကာင္းအရာရဲ႕႐ုပ္ ျဖစ္တယ္လို႔ ခံယူတယ္။

ေရးလက္စကဗ်ာလို ကဗ်ာမ်ဳိးဟာ loss of syntax ေခၚတဲ႔ ၀ါက်ဖြဲ႕ထံုးကို လက္လႊတ္ ၾကည့္တာပါပဲ။ ေနာက္ ျမင္းစိုင္းသူမ်ား ၂၀၀၆ ကဗ်ာစာအုပ္ “သစၥာနီေပ်ာက္ဆံုးျခင္း” ကဗ်ာကို ႐ႈ။

သည္ေမာ္ႏိုင္ ျပဳလုပ္ခဲ႔တဲ့ NCS.အန္စီအက္စ္ ဆိုတဲ႔ ကဗ်ာဟာ …

သည္ေမာ္ႏိုင္က သူ႔သူငယ္ခ်င္း NCS (ၿငိမ္းခ်မ္းစု) နဲ႔ ပတ္သက္တာေတြကို ရွာေဖြ ၾကည့္ခ်င္တာနဲ႔ ွsearch engine တစ္ခုျဖစ္တဲ႔ ဂူးဂဲလ္ (Google) ထဲ NCS ကို ႐ိုက္ထည့္လိုက္တယ္။ အင္တာနက္ထဲက ထြက္က်လာတဲ႔ NCS ေတြဟာ အမ်ားႀကီးေပါ့။ အားလံုးဟာ ကိုယ့္ dimension နဲ႔ကိုယ္။ သူ႔အဓိပၸာယ္နဲ႔ သူ႔ဖြင့္ဆိုခ်က္နဲ႔။ အဲဒါေတြကို သူက စီခ်ေရးလိုက္တဲ႔အခါမွာေတာ့ NCS ေတြဟာ တခ်ဳိ႕ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ကူးလူးသြားၾကတယ္။ တခ်ဳိ႕ ေပါင္းစပ္သြားၾကတယ္။ တခ်ဳိ႕ ေရြ႕လ်ားကင္းကြာသြားၾကတယ္။ တခ်ဳိ႕ တိုးမိတိုက္မိၾကတယ္။ ထူးျခားတဲ႔ရသတစ္ခု ျဖစ္ထြန္းလာတယ္။ အဲဒါကို ကဗ်ာလားလို႔ ေစာဒကတက္သူေတြရွိမယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔လိုခ်င္တာက အဲဒါပါပဲ။ Poetry is nopoetry ဆိုတာေပါ့။ Nopoetry မေခၚဘဲ အပကဗ်ာ marginlized poetry ပဲေခၚေခၚ အမည္နာမက အေရးမႀကီးပါဘူး။ တကယ္ေတာ့ အႏုပညာဆိုတာ ေဆာင္ရြက္မႈဆိုင္ရာ ျပ႒ာန္း ခ်က္တစ္ရပ္ (Art is performative institution) ပါပဲ။ ကြၽန္ေတာ္ကေတာ့ post poetry ဆိုတဲ႔ အသံုး အႏႈန္းကို ပိုသေဘာက်ပါတယ္။

Post poetry သမားဟာ စကားလံုးေတြကို တျခားနည္းနဲ႔ ခိုင္းေစၾကည့္ဖို႔ ႀကိဳးစားတာပါပဲ။ (ဤသေဘာထားမ်ဳိး L. P. ကဗ်ာဆရာမ်ား၊ college ကဗ်ာဆရာမ်ား၊ conceptual ကဗ်ာဆရာမ်ား တြင္လည္း ေတြ႕ရေလ့ရွိသည္။) သူတို႔ဟာ အစဥ္အလာကဗ်ာဆရာေတြ အသံုးျပဳခဲ႔ၾကတဲ႔ creative ဆိုတဲ႔ စကားထက္ uncreative ဆိုတဲ႔စကားလံုးကို သံုးၾကတယ္။ ဖန္တီးမႈထက္ တီထြင္မႈ (innovative) ကို အေလးထားၾကတယ္။ စာသားေတြ၊ အလကၤာေတြ၊ နမိတ္ပံုေတြ၊ ရစ္သမ္ေတြ စတဲ႔ အရာေတြအားလံုးထက္ idea က ပိုအေရးႀကီးတယ္လို႔ လက္ခံထားၾကတယ္။ Idea ရဲ႕ေမာင္းႏွင္ အားဟာ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီရဲ႕ အဓိက၀ိညာဥ္ျဖစ္တယ္။ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဟာ ကဗ်ာဆိုင္ရာ ေနာက္ဆံုးအကန္႔ အသတ္မဲ႔ ဟင္းလင္းဖြင့္မႈျဖစ္တယ္။ နည္းစနစ္ပိုင္းဆိုင္ရာ လြတ္ေျမာက္မႈလကၡဏာသစ္ျဖစ္တယ္။

ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဟာ အျမဲတမ္းလတ္ဆတ္ေနတဲ႔ ႏွစ္ခါျပန္မရႏိုင္တဲ႔ ကဗ်ာအမ်ဳိးအစား ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ “ငါနဲ႔မွန္” (ျမင္းစိုင္းသူျမား ကဗ်ာစာအုပ္ ၂၀၀၆ ေမ) လို ကဗ်ာမ်ဳိး ဒုတိယ အႀကိမ္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။

ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဟာ ခံစားမႈကို အႏုပညာရဲ႕ အရင္းခံေနရာက ဖယ္ရွားၿပီး အဲဒီေနရာမွာ စိတ္ကူးဉာဏ္ကို အစားထိုးလိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အရင္က (ေမာ္ဒန္ကာလအထိ ဆိုလိုသည္) ကဗ်ာဆရာကို ကဗ်ာကထုတ္လုပ္ခဲ႔တာျဖစ္ပါတယ္။ အခု ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီမွာေတာ့ ကဗ်ာကို ကဗ်ာဆရာ က ထုတ္လုပ္ပါတယ္။

ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီရဲ႕ ၀ိေသသလကၡဏာေတြကို တစ္ခုခ်င္း တင္ျပရရင္ အင္မတန္ရွည္လ်ား ေနပါလိမ့္မယ္။ ေရွ႕မွာ Beyond aesthetics (aesthetic puralism, poetic of hybridity) လို႔ ဆိုခဲ႔ပါ တယ္။ မိုဘိုင္း form ေတြ၊ order ဖ်က္ထားတာေတြ၊ Sentence free, content free ေတြ၊ language ကိုေက်ာ္ဖို႔ ႀကိဳးစားတာေတြ၊ midium ကိုစြန္႔တာေတြ၊ ျဖစ္တည္ဆဲခဏ (moment of being) ကို အားျပဳတာေတြ၊ ဂြၽဳိက္ရဲ႕ လင္းပြင့္မႈ၊ ဘာလ္ဆင္ရဲ႕ အခိုက္အတန္႔သေဘာ၊ စတိန္းရဲ႕ one time knowledge ကို အသံုးျပဳတာေတြ၊ ေနာက္ဆံုးရလဒ္ (finished product) ကို အေရးမထားတာေတြ၊ ပိုင္းစစိတ္မႊာျခင္း (fragmentation) ကို ယံုၾကည္တာေတြ စသျဖင့္ ေျပာရရင္ အမ်ားႀကီးပါပဲ။

ဒီေတာ့ ေမးစရာရွိပါတယ္။ ခင္ဗ်ား ဒီေလာက္ေျပာေနတဲ႔ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဆိုတာ မနက္ျဖန္ ျဖစ္ေတာ့မွာလားလို႔။ ေျဖရရင္ ကြၽန္ေတာ္ မသိပါဘူး။ ဒီေလာက္ မလြယ္ပါဘူး။ တစ္ေန႔ေန႔ ျဖစ္လာမယ္ဆိုရင္ေတာင္ အဲဒါ ဘယ္ေလာက္ၾကာမလဲ ကြၽန္ေတာ္ မခန္႔မွန္းႏိုင္ပါဘူး။ သူ႔မွာ အခက္အခဲေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာရွိတယ္။ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီဟာ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာအပါအ၀င္ သူ႔ေရွ႕က ကဗ်ာေတြရဲ႕ သမား႐ိုးက် (သို႔မဟုတ္) အစဥ္အလာျဖစ္ထြန္းမႈ (ဥပမာ မဂၢဇင္း ဂ်ာနယ္မ်ားမွ ျဖတ္သန္းျခင္း၊ စာအုပ္ထုတ္ေ၀ျခင္း) နည္းလမ္းအတိုင္း မျဖတ္သန္းႏိုင္ပါဘူး။ ကြၽန္ေတာ့္မွာ ဒီလိုကဗ်ာမ်ဳိးေတြကို ျပဳလုပ္ထားတာ ရွိေပမယ့္ ၾကည့္႐ႈတဲ႔ပရိသတ္ဆီ အေရာက္ပို႔ေဆာင္ေပးဖို႔ အခက္အခဲမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီကဗ်ာတစ္ပုဒ္ကို ထုတ္လုပ္မႈစားရိတ္ဟာ စိတ္ကူးစိတ္သန္းအလိုက္ (စကၠဴေပၚမွာ ေရးလိုက္ရတဲ႔ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ထက္) အဆမတန္ပိုမ်ားပါတယ္။ အဲဒါ ေတြကို ျပသဖို႔ ေနရာအခက္အခဲ ရွိပါတယ္။ ျပခန္းတစ္ခုကို ငွားရမ္းျပသဖို႔ ေငြေၾကးလိုလာမယ္။ ၿပီးေတာ့ ေစ်းကြက္အေျခအေန၊ အရင္က ကဗ်ာစာအုပ္ေတြ ေရာင္းခ်တဲ႔နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳလို႔ မရပါ။ ၿပီးေတာ့ ပို႔စ္ပိုယဲ႔ထရီ ပရိသတ္အသစ္။ ဒါဟာ ကြၽန္ေတာ့္အတြက္ တီထြင္မႈကို ေနာက္ တြန္႔သြားေစမယ့္ အဟန္႔အတားေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ ေပ်ာ္ရႊင္စရာေကာင္းတဲ႔ စြန္႔စားခန္းေတြလို႔ပဲ ထင္ပါတယ္။

ေနာက္ဆံုး ၀န္ခံေျပာၾကားခ်င္တာက ကြၽန္ေတာ္ဟာ အုပ္စုဖြဲ႕ ဂိုဏ္းေထာင္ခ်င္တဲ႔သူ မဟုတ္ပါဘူး။ တကယ္ေတာ့ ျမန္မာစာေပေလာကမွာ အျမစ္တြယ္ေနတဲ႔ ဆရာေမြး တပည့္ေမြး ကိစၥေတြကို ေတာ္ေတာ္ စိတ္ကုန္ေနတဲ႔သူသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေခတ္သစ္ျမန္မာစာေပ သမိုင္း အစဥ္အဆက္မွာ စာေပျပႆနာထက္ ဆရာတပည့္ေမြး ျပႆနာက ပိုႀကီးထြားေနခဲ႔ၾကတာ အထင္အရွားပါပဲ။ အဲဒါဟာ ဆရာမရွိရင္ မေနတတ္တဲ႔သူေတြနဲ႔ တပည့္မရွိရင္ မေနတတ္တဲ႔သူေတြရဲ႕ ကိစၥပဲ။ ကဗ်ာကိုလိုနီ ထူေထာင္ဖို႔ ႀကိဳးစားရင္း နယ္ေျမလုတိုက္ပြဲေတြ ျဖစ္ေနၾကတာလည္း အမ်ား အျမင္ပဲ။ ဒီထဲမွာ စိတ္ေကာင္းေစတနာေကာင္းနဲ႔ ျမန္မာကဗ်ာ တိုးတက္ေရးအတြက္ ေဆာင္ရြက္ေနၾကတဲ႔သူတစ္ခ်ဳိ႕ ရွိေနတာလည္း ေတြ႕ရတဲ႔အတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္က ဘာေကာင္မွမဟုတ္ပါဘူး။ ကြၽန္ေတာ္ ယံုၾကည္တာေလးတစ္ခုကိုသာ ေျပာျပဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ႔တဲ႔ ငနဲတစ္ေကာင္သာ ျဖစ္ပါတယ္ ခင္ဗ်ား။

သစၥာနီ

၂၀၀၉ ေဖေဖာ္၀ါရီ

(တေစၧကဖီး – http://ghost-cafe.blogspot.com/ မွကူးယူပါသည္ ။)