႐ိုဟင္ဂ်ာ စကားလံုးႏွင့္ ပတ္သက္၍လည္း ေဒါက္တာေအးခ်မ္းက ႐ုိဟင္ဂ်ာဆိုသည့္ စကားသည္ ၁၉၅၁ ခုႏွစ္တြင္ ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္ လူမ်ဳိးစု လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ မစၥတာ အဘူဂဖားက ဂါးဒီးယန္းသတင္းစာ၌ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ေရးရာတြင္ ဘူးသီးေတာင္၊ ေမာင္းေတာတြင္ရွိေသာ မြတ္စလင္မ်ားသည္ တစ္ဖက္ႏုိင္ငံမွ ခိုး၀င္လာေသာ သူမ်ားမဟုတ္ဘဲ ဟိုးေရွးပေ၀သဏီ ေရွးရာစုကတည္းက အာရပ္လူမ်ဳိးမ်ား သေဘၤာပ်က္ကာ ရခိုင္ကမ္းေျခတြင္ တင္က်န္ၿပီး အေျခစိုက္ ဆင္းသက္လာသည္ဟု ေရးခဲ့ေၾကာင္း၊ ပိုနာသည့္ ေနာက္တစ္ခ်က္မွာ ၎တို႔သည္ ေဒသခံ ရခိုင္အမ်ဳိးသမီးမ်ားႏွင့္ အိမ္ေထာင္က်ၿပီးမွ ႐ုိဟင္ဂ်ာဆိုၿပီး ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း၊ ျဖစ္ႏုိင္ပါ့မလားဆိုသည္ကုိ စဥ္းစားၾကေစခ်င္ေၾကာင္းလည္း ေဒါက္တာေအးခ်မ္းက ဆက္ေျပာပါသည္။

“ဒါကို ကြၽန္ေတာ္နဲ႔ ျပင္သစ္သမိုင္းပညာရွင္ ဂ်က္လိုင္ဒါတို႔က ျပန္လည္ေခ်ပဖူးပါတယ္။ အာရပ္သေဘၤာ ပ်က္တယ္ဆိုတာဟာ ခိုင္မာတဲ့ အေထာက္အထား မဟုတ္ပါဘူး။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ သမိုင္းပညာရွင္ေတြဆိုတာ Primary Sources လို႔ေခၚတဲ့ မူရင္းအေထာက္အထားကိုပဲ ကိုင္ၿပီးေျပာပါတယ္။ Secondary Sources ဆိုတာ အလြန္သံသယျဖစ္ဖို႔ ေကာင္းပါတယ္။ ေနာက္ထပ္က လုပ္ၾကံတာလဲ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္” ဟု ၎က ဆက္ရွင္းျပခဲ့သည္။

ပြဲအၿပီးတြင္ ေဒါက္တာေအးခ်မ္းက ေမးခြန္းမ်ားကို ျပန္လည္ေျဖၾကားခဲ့ၿပီး ရန္ကုန္တိုင္းေဒသႀကီး အစုိးရအဖြဲ႕ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားေရးရာ၀န္ႀကီး ဦးေဇာ္ေအးေမာင္က နိဂံုးခ်ဳပ္ အမွာစကား ေျပာၾကားခဲ့ရာတြင္ “ဒီလိုမ်ိဳးပြဲမ်ိဳး မ်ားမ်ားလုပ္ေပးမွ သမိုင္းအမွန္ကို ကိုယ့္ရခိုင္လူမ်ိဳးေတြလည္း သိမယ္။ က်န္တဲ့ တိုင္းရင္းသားေတြလည္း သိမယ္။ ကြၽန္ေတာ့္ကို ေမးပါတယ္။ ဒီလုိပြဲမ်ိဳး လုပ္တာဟာ ရခုိင္ပဋိပကၡကို ပိုႀကီးေစခ်င္လို႔လားတဲ့။ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီလုိပြဲမ်ိဳး လုပ္တဲ့အတြက္ ပဋိပကၡေတြက ပိုၿပီးေတာ့ေတာင္ ၿငိမ္သြားပါဦးမယ္။ ကြၽန္ေတာ္ မြတ္စလင္ လူငယ္တစ္ေယာက္နဲ႔ ေတြ႕ပါတယ္။ ရခုိင္ျပည္ကပါပဲ။ သူက ရခိုင္ျပည္ဟာ သူ႕ေျမ၊ သူ႕ေဒသလို႔ ထင္ေနတယ္။ သူတို႔ေတြဟာ ရခိုင္ျပည္ရဲ႕ ေျမရွင္ေတြလို႔ ထင္ေနတယ္။ သူ႕အသက္က ၂၀ ေက်ာ္ေလာက္ပဲ ရွိမယ္။ တကယ္ကို ထင္ေနတာ။ အဲဒီမွာ ကြၽန္ေတာ္က ကြၽန္ေတာ့္မွာရွိတဲ့ သမိုင္းအေထာက္အထားေတြ ျပလိုက္တယ္။ မင္းတို႔က ဧည့္သည္ေတြ၊ ငါတို႔က အိမ္ရွင္ေတြ။ မင္းတို႔က ဧည့္သည္လိုေနရင္ ငါတို႔က အိမ္ရွင္လို မေနႏိုင္စရာ အေၾကာင္းမရွိဘူး။ မင္းတို႔က မွားေနတာ။ အဲေတာ့ ဒီလိုနားလည္မႈကို သူတို႔ကိုလည္း ေပးရမယ္။ အဲဒါမွ သူတို႔က အမွန္တရားကိုသိၿပီး ပိုၿပီးေတာ့ ၿငိမ္သြားမယ္လို႔ ယူဆပါတယ္” ဟု ထည့္သြင္း ေျပာၾကားသြားသည္။

ပြဲအၿပီး ေမးျမန္းခဲ့ေသာ ေမးခြန္းႏွင့္ အေျဖအခ်ိဳ႕

ေမး – ေက်ာက္စာဟာ Primary Source လား။ Secondary Source လား။
ေျဖ – Primary Source ပါ။

ေမး – အာနႏၵာ့ဆႏၵ ေက်ာက္စာပါ စကားမ်ားသည္ ရခိုင္စကားလား၊ ဗမာစကားလား။
ေျဖ – ရခုိင္စကားလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ဗမာစကားလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ သကၠတ ဘာသာစကား ျဖစ္ပါတယ္။

ေမး – အာနႏၵာ့ဆႏၵ ေက်ာက္စာပါ စကားမ်ားသည္ ယေန႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာမ်ား ေျပာဆိုေနေသာ စကားႏွင့္ အမ်ားဆံုး တူညီေနသည္ကို သိပါသလား။
ေျဖ – အာနႏၵာ့ဆႏၵ ေက်ာက္စာကို သကၠတ ဘာသာစကားနဲ႔ ေရးထိုးထားပါတယ္။ ဘဂၤါလီ စကားဟာလည္း ဘာသာစကား ပညာရွင္ေတြ ဘာသာစကားေတြကို အုပ္စုခြဲလိုက္တဲ့အခါမွာ သကၠတဘာသာစကား၊ ပါဠိဘာသာစကား၊ ဟိႏၵဴ၊ ဘဂၤါလီအားလံုးဟာ အင္ဒုိအာရိယ ဘာသာစကား အုပ္စုထဲမွာ ပါပါတယ္။ အဲေတာ့ သကၠတဘာသာစကားနဲ႔ ဘဂၤါလီစကား ေ၀ါဟာရေတြ တူတယ္ဆိုတာ ဘာမွ မထူးဆန္းပါဘူး။

ေမး – ျမန္မာဘုရင္ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္တြင္ ျပဳစုထားသည့္ စကားစု ပုရပိုဒ္သည္ ေ၀သာလီေခတ္သံုး စကားသည္ ယေန႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာမ်ား ေျပာေသာစကားႏွင့္ အမ်ားဆံုး တူညီေနတာ သိပါသလား။
ေျဖ – ကြၽန္ေတာ္တို႔ ပုရပိုဒ္နဲ႔ ေပစာဆိုတာ ဟုိအရင္တုန္းက ေျပာေနတဲ့ ပုရပိုဒ္ဆိုတာ အႏွစ္ငါးဆယ္ထက္ ပိုမခံဘူး။ ေပစာဆိုတာ အႏွစ္တစ္ရာထက္ ပိုမခံဘူး။ အဲဒါေတာင္ ေရနံသုတ္ထားမွ။ အဲဒါဟာ ေ၀သာလီေခတ္ကဟာကို ပုရပိုဒ္ေပၚမွာ တင္ထားတာကို ယံုၾကည္လို႔ရလား။ မရဘူးလား။ (မရဘူးတဲ့)။ ကြၽန္ေတာ့္ဆရာ ေဒါက္တာမ်ိဳးျမင့္က ေျဖပါတယ္။

ေမး – ၁၇၉၉ ခုႏွစ္တြင္ အင္း၀ေနျပည္ေတာ္ေရာက္ ၿဗိတိသွ်သံမွဴး ဖရန္စစ္ဘူခ်နန္၏ စာတမ္းတြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ိဳးႏြယ္စုရွိၿပီး ၎တို႔မွာ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္၍ အာရကန္ရခိုင္ေဒသ…။
ေျဖ – အဲဒီေမးခြန္းဟာ နိမိတ္ျပေမးခြန္းလို႔ ေခၚတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေမးပံုက မွားေနတယ္။ တင္ျပပံုက မွားတယ္။ ဒီေမးခြန္းကို ကြၽန္ေတာ္ ဘယ္လိုေျဖမလဲ။ ဒါေပမဲ့ ကြၽန္ေတာ္ေျဖပါမယ္။ ဖရန္စစ္ဘူခ်နန္ေရးတဲ့ စာအုပ္က ကြၽန္ေတာ့္မွာ ေကာ္ပီဆြဲထားတာခ်ည္း ေလးအုပ္ေလာက္ရွိတယ္။ ခုနက ကြၽန္ေတာ္ေျပာတဲ့ထဲမွာလည္း ပါတယ္။ ရခုိင္ျပည္က ေျပးလာတဲ့သူေတြကို ရခိုင္ဂ်ာ၊ ရခိုင္ဆိုတာကို ဘဂၤါလီေတြက ႐ုိရွန္၊ ႐ုိဟန္လို႔ေခၚတဲ့အတြက္ အဲဒီက ေျပးလာတဲ့ရခိုင္ေတြကို ႐ုိရွန္ဂ်ာ၊ ႐ိုဟန္ဂ်ာလို႔ ေခၚတယ္လို႔ဆိုတာ ဘူခ်နန္ေရးထားတယ္။ ဒီလူေတြ မြတ္စလင္ျဖစ္တယ္ဆိုတာ ဘယ္စာမ်က္ႏွာမွာ ပါလဲ။ ေျပာႏိုင္တဲ့သူ အခုထေျပာပါ။ ျပႏိုင္တဲ့သူရွိရင္လည္း လာခဲ့ပါ။

ေမး – ဖရန္စစ္ဘူခ်နန္သည္ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကား သီးျခားရွိၿပီး ဘဂၤါလီ ဘာသာစကားႏွင့္ မတူေၾကာင္း စစ္တမ္းျပဳစု မွတ္တမ္းတင္ထားသည္ကို သိပါသလား။
ေျဖ – ႐ုိဟင္ဂ်ာဆိုတဲ့ စကားဟာ ရခိုင္ဂ်ာ၊ ရဟန္ဂါ။ ရခုိင္စကားနဲ႔ ဘဂၤါလီစကား ဘယ္လိုလုပ္ တူမွာလဲ။ ဒါမွန္တယ္။ ဒီေန႔ သူတို႔ကုိယ္သူတို႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာဆိုၿပီး ေခၚတဲ့သူေတြဟာ ဘဂၤါလီေတြ။ ဘဂၤါလီစကားမွာ ဒီေန႔ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္မွာ ေနဖူးတဲ့သူေတြ ပါေကာင္းပါမယ္။ ကြၽန္ေတာ္ ႏွစ္ႀကိမ္တုိင္တုိင္ ကြင္းဆင္း ေလ့လာ ထားတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္းေတာမွာ ေျပာတဲ့စကားကို အခု ကြၽန္ေတာ္နဲ႔ လာေျပာပါ။ အဲဒီစကားကို ကြၽန္ေတာ္ ေျပာတတ္တယ္။ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ကို ေရာက္တဲ့အခါမွာ အာလဗန္ဆိုတဲ့ ေဒသကို ကြၽန္ေတာ္ေရာက္တယ္။ ေရာက္တဲ့အခါမွာ ကြၽန္ေတာ္ ဆိတ္သားစားခ်င္ေတာ့ စစ္တေကာင္းစကားနဲ႔ ေျပာတယ္။ သူတို႔ နားမလည္ဘူး။ အဲေတာ့ ဒီလုိ ေဒသစကား မတူတာေတာ့ ရွိတာေပါ့။ ကြၽန္ေတာ္ ရခုိင္လိုေျပာရင္ တခ်ိဳ႕ဗမာေတြ နားလည္ခ်င္မွ နားလည္မွာေပါ့။ အဲလို ကြဲျပားတာေတာ့ ရွိတာေပါ့။ ဒါကို သီးျခား ႐ိုဟင္ဂ်ာ ဘာသာစကားရယ္လို႔ ဘယ္အမွတ္အသားမွာမွ မရွိဘူး။ လာၿပီး မလိမ္ၾကပါနဲ႔။ ကြၽန္ေတာ္ လူေရွ႕မွာ မလိမ္ဘူး။ အမွန္တရား အေပၚမွာပဲ သစၥာရွိတယ္။

ေမး – ၁၉၂၆ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳး အာရကန္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးက အာရကန္မြတ္စလင္ သံုးေသာင္း၊ ဗမာလူမ်ိဳး တစ္ေသာင္းဟု ေဖာ္ျပထားသည္ကို သိပါသလား။
ေျဖ – သိတာေပါ့။ ဟုတ္ပါတယ္။ အဲဒါ မွန္တယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီဟာက ႐ိုဟင္ဂ်ာလို႔ မေရးပါဘူး။ ဂ်က္လိုင္ဒါက ဒါကို ယူတယ္။ ရခုိင္လူမ်ိဳး တစ္သိန္းေက်ာ္ ဆိုတာကို ယူတယ္။ ဒါက ႐ိုဟင္ဂ်ာ ရွိတယ္၊ မရွိဘူး ဆိုတာနဲ႔ မဆိုင္ပါဘူး။

ေမး – ႏိုင္ငံတကာမွာ Over Stay ရွိပါတယ္။ သူတို႔ကေရာ Over Stay ေတြလား။
ေျဖ – သူတုိ႔က တရားမဝင္ ဝင္ေရာက္လာျခင္း ျဖစ္တယ္။ Over Stay မဟုတ္ဘူး။

ေမး – ႏုိင္ငံတကာတြင္ ႏိုင္ငံသား၊ ဧည့္ႏိုင္ငံသား၊ ႏုိင္ငံသား ျပဳခြင့္မရသူဆုိတာ ရွိပါသလား။ ရွိလွ်င္ ယင္းႏိုင္ငံသား အမ်ိဳးမ်ိဳး၏ အခြင့္အေရးကို ဘယ္လုိ ပိုင္းျခားထားပါသလဲ။
ေျဖ – ဧည့္ႏုိင္ငံသား ဆိုတာကေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံကလြဲၿပီး တျခားႏိုင္ငံေတြမွာ ရွိတယ္လို႔ ကြၽန္ေတာ္မၾကားဖူးဘူး။ အေမရိကမွာ ကြၽန္ေတာ္ အလုပ္လုပ္တယ္။ ကြၽန္ေတာ္ တကၠသိုလ္ ဆရာအျဖစ္နဲ႔ ေလးႏွစ္ ေနထိုင္ၿပီးတဲ့အခါမွာ အၿမဲတမ္းေနထိုင္ခြင့္ Green Card ရတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္ဇနီးေကာ၊ ကြၽန္ေတာ့္ သမီးေကာရတယ္။ ဒါက ဘယ္လုိလဲဆိုရင္ အၿမဲတမ္းေနထိုင္ခြင့္ Permanent Residence သာျဖစ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ သမၼတေရြးေကာက္ပြဲမွာ ကြၽန္ေတာ့္မွာ မဲေပးပိုင္ခြင့္မရွိဘူး။ ကြၽန္ေတာ္ ႏိုင္ငံသားမွ မဟုတ္တဲ့ဟာ။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔ တရား၀င္ခြင့္ျပဳထားတဲ့ အၿမဲေနထိုင္ခြင့္ ရရွိထားတဲ့ ေအးခ်မ္းသည္ မဲေပးပိုင္ခြင့္ မရဘူး။ ဒါေပမဲ့ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေမာင္ဦးလား၊ ဘာလားမသိဘူး။ သူထုတ္ေပးထားတဲ့ အျဖဴေရာက္ကဒ္ ကိုင္ထားတဲ့သူေတြက မဲေပးပိုင္ခြင့္ရတယ္။ အဲဒီ အျဖဴေရာင္ကဒ္ ဆိုတာကဘာလဲ။ အၿမဲေနထိုင္ခြင့္လား။ ေရးထားတာက ယာယီ မွတ္ပံုတင္ကတ္ျပား။ အၿမဲ ေနထိုင္ခြင့္ရတဲ့ သူေတာင္ မဟုတ္ဘူး။ ဘာလို႔ မဲေပးခြင့္ရလဲ။ တစ္ခ်ိန္က ဂ်ပန္ေတြက ကိုရီးယားကို ကိုလိုနီလုပ္ၿပီး ကိုရီးယားလူမ်ိဳးေတြကို ကြၽန္ျပဳဖို႔ ေခၚထားတယ္။ ဂ်ပန္လူမ်ိဳးေတြ မလုပ္ခ်င္တဲ့ အလုပ္ေတြကို ခိုင္းတယ္။ အဲဒီလူေတြက အခု တတိယမ်ိဳးဆက္ကို ေရာက္လာၿပီ။ အၿမဲတမ္း ေနထိုင္ခြင့္ပဲ ရွိတယ္။ မဲေပးလို႔မရဘူး။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အဲဒီ အျဖဴေရာင္ကဒ္ ကိုင္ထားတဲ့သူေတြ အကုန္လံုး မဲေပးခြင့္ရတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ တုိင္းျပည္ေလာက္ လူ႕အခြင့္အေရးကို ေလးစားတဲ့ ႏိုင္ငံ ရွိဦးမလား။

ေမး – အခုလို ရန္ကုန္ကို လာေဟာေျပာတာဟာ ဘာသာေရးစစ္ပြဲ မျဖစ္ျဖစ္ေအာင္ လံႈ႕ေဆာ္ေနတာလား။
ေျဖ – ကြၽန္ေတာ္ ေၾကာက္တတ္ပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ကြၽန္ေတာ္ စစ္ကိုေရွာင္ခ်င္တယ္။ ဒီေမးခြန္း ေမးတဲ့သူကို ကြၽန္ေတာ္ ေမးခ်င္တယ္။ ခင္ဗ်ားအိမ္မွာ ကြၽန္ေတာ္ တစ္ရက္ေနမယ္။ ေနာက္တစ္ခါ ေနာက္တစ္ရက္ ေနပါရေစဆိုၿပီး ေျပာမယ္။ ေနာက္ထပ္ တစ္ပတ္ေလာက္ တိုးေနပါရေစဆိုၿပီး ေျပာမယ္။ ေနာက္ထပ္ တစ္ႏွစ္၊ ႏွစ္ႏွစ္ေလာက္ တိုးေနပါရေစဆိုၿပီး ေျပာမယ္။ ေနာက္ ကြၽန္ေတာ္က ခင္ဗ်ားကို ကန္ထုတ္ပစ္မယ္ဆိုရင္ ခင္ဗ်ားလက္ခံႏိုင္ပါ့မလား။ အဲဒါကိုပဲ ေျဖၾကည့္လိုက္ပါ